عیــــد غدیـــــر؛ بزرگترین عید اسلامى
اللهم فكما جعلته عیدك الاكبر و سمیته فى السماء یوم العهد المعهود و فى الارض یوم المیثاق الماخوذ و الجمع المسؤول (1) صل على محمد و آل محمد و اقرر به عیوننا.
«خدایا، چنانكه این روز را بزرگترین عید خود قرار دادى، [آن را] در آسمان روز پیمان و در زمین روز میثاق و جمع مورد بازپرسى نام نهادى، بر محمد و آل محمد(ص) درود فرست و چشمان ما را بدان روشن فرما».
تقدیر الهى بر این قرار گرفت كه «غدیر» به ابدیت بپیوندد، و جلوهاى از آیات الهى و تجسمى از تاریخ جاودانه اسلام شود. گویا «بركه خم» به پاس سالیان طولانى خزانهدارى بارانهاى رحمت الهى و آبرسانى به زائران حرم، اینك باید پایگاه ریزش كلام الهى و قله كمال دین شود. غدیر دیگر بركهاى كمآب نیست كه به آبهاى سرزمین «رابغ» نیازمند باشد. بلكه در پرتو آن فروغ آسمانى، خود به چشمهسار زمزم و كوثر پیوسته، آب گواراى عدالت و پاكى از مولود كعبه و فرزند «زمزم» و «صفا» گرفته است. غدیر از هنگامى كه نظارهگر جلوه زیباى وصایت و جانشینى على - علیه السلام - بر دستان پر مهر و سراسر رحمتخاتم رسولان(ص) شد، دیگر نقطهاى پست در جغرافیاى جحفه نیست، پرچم عدالت علوى است كه بر بام بلند تاریخ افراشته شده است. غدیر اینك بزرگترین و دلانگیزترین هدیه آسمان «امامت» را به آدمیان ارزانى مىدارد. بدینگونه غدیر، سرزمینى مقدس شد و روز هجدهم ذىحجه بزرگترین عید اسلامى; و چنان شد كه امام صادق - علیه السلام - در بارهاش فرمود: «و ان یوم غدیر خم بین الفطر و الاضحى و الجمعة كالقمر بین الكواكب» روز غدیر خم در میان اعیاد «فطر» و «قربان» و «جمعه»، بسان ماه در میان ستارگان، مىدرخشد. (2) در این نوشتار بر «عیدك الاكبر»، كه در دعاى روز غدیر آمده است، درنگ مىكنیم; و عید بودن این روز بزرگ را در سنت پیامبر و عترت معصومش جویا مىشویم و مشاهده مىكنیم كه شیعه در برگزارى جشن غدیر، بسان دیگر معتقدات خویش، پایبند وحى الهى و سر سپرده سنت رسول گرامى(ص) است.
عید غدیر، سنت نبوى
زنده نگهداشتن شعائر الهى رسالتى است كه مرزبانان عقیده و ایمان همواره بر آن تاكید داشتهاند. چرا كه تقواى دلها و پاكى جانها در گرو بزرگداشت آن است، در قرآن كریم مىخوانیم: «و من یعظم شعائر القلوب فانها من تقوى القلوب». (3) جوامع بشرى نیازمند یادآورى و حضور دایم هویتهاى فرهنگى و اصالتهاى معنوى است. رسول گرامى اسلام در این امر پیشقدم شد و با عمل خویش راه جامعه اسلامى را روشن ساخت. یكى از دلائل عید بودن غدیر، حدیث «هنئونى» است.
این حدیث در منابع اهل سنت نیز با اسناد و عبارات مختلف ذكر شده است. بزرگانى چون احمد ابنحنبل، پیشواى حنبلیان، در صفحه 281، جلد چهارم مسند، و حافظ ابوجعفر محمد ابنجریر طبرى در صفحه 428 جلد سوم تفسیر خویش، از این روایتیاد كردهاند در نقل حافظ ابو سعید چنین آمده است: «ثم قال النبى(ص) هنئونى هنئونى، ان الله تعالى خصنى بالنبوة و خص اهل بیتى بالامامة;» پیامبر گرامى فرمود: به من تبریك بگویید، به من تبریك بگویید، زیرا خداوند مرا به پیامبرى و اهل بیتم را به امامت ممتاز ساخته است. (4)
در روایت دیگرى یكى از مورخین اهل سنت پس از ذكر حدیث غدیر چنین آورده است: ثم جلس رسول الله(ص) فى خیمة تخص به و امر امیرالمؤمنین(ع) ان یجلس فى خیمة اخرى و امر اطباق الناس بان یهنئوا علیا - علیها السلام -; سپس رسول گرامى(ص) در خیمه مخصوص خویش نشست و به امیرمؤمنان(ع)دستور داد كه در خیمه دیگرى بنشیند و به مردم فرمان داد تا به حضور على - علیه السلام - رسیده، به آن حضرت تبریك بگویند.
این مورخ سپس مىنویسد: ولما فرغ الناس امر رسول الله(ص) امهات المؤمنین بان یسرن الیه و یهنئنه ففعلن; بعد از متفرق شدن مردم، پیامبر(ص) به همسران خویش دستور داد كه به سوى على - علیه السلام - رفته، به آن حضرت تبریك بگویند، آنان نیز اطاعت كردند. (5)
دلیل دیگرى كه بیانگر عید بودن روز غدیر در سنت پیامبر گرامى اسلام استخطبهاى است كه امیرمؤمنان على - علیهالسلام - در روز عید غدیر ایراد كرده است.
در اینجا قسمتى از آن را، كه به وسیله یكى از غدیرشناسان معاصر ترجمه شده است. مىآوریم: امام رضا(ع) از پدران خویش نقل مىكند كه در روزى از روزهاى خلافت على - علیه السلام - جمعه و غدیر به یك روز افتاده بود. امام در آن روز خطبهاى عجیب خواند و توحیدى شگفت گفت. آن حضرت در بخشى از سخنان خویش چنین فرمود: «ان الله تعالى جمع لكم معشر المؤمنین فى هذا الیوم عیدین عظیمین كبیرین لا یقوم احدهما الا بصاحبه...; خداى - عزوجل - در این روز براى شما دو عید فراهم كرد; دو عید بزرگ كه یكى از این دو جز به آن دیگرى استوار نتواند بود».
سپس آن حضرت به داستان غدیر اشاره فرمود و ویژگیهاى روز غدیر را چنین برشمرد: ان هذا یوم عظیم الشان فیه وقع الفرج و رفعت الدرج هو یوم الایضاح و الافصاح من المقام الصراح و یوم كمال الدین و یوم العهد المعهود و یوم تبیان العقود عن النفاق و الجحود...; همانا امروز، روزى بس بزرگ است. در این روز گشایش در رسید، منزلت كسان كه شایسته بودند بلندى گرفت و برهان خدا روشن شد. آرى، امروز روز روشن كردن حق و از مقام پاك «رهبر معصوم» به صراحت و «نص» سخن گفتن است، امروز روز كامل شدن دین است، امروز روز عهد و پیمان است، امروز روز گواهى و گواهان است، امروز روز نمایاندن بنیادهاى نفاق و انكار است. حضرت در آخر خطبه مىفرماید: و اذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم و تهانؤ النعمة فى هذا الیوم و لیبلغ الحاضر الغائب...
امرنى رسول الله(ص) بذلك، چون به یكدیگر رسیدید، همراه سلام، مصافحه كنید و نعمتى را كه در این روز نصیبتان شده استبه یكدیگر تبریك بگویید. باید این سخنان را آن كه بود و شنید به آن كه نبود و نشنید برساند و باید توانگران به سراغ مستمندان روند و قدرتمندان به دنبال ضعیفان; پیامبر(ص) مرا به این چیزها امر كرده است. (6)
اینجاست كه به اهمیت این روز تاریخى و بزرگ بیشتر واقف مىشویم; روزى خجسته و مبارك كه پیامبر(ص) به بزرگداشت آن دستور داده، آن را وظیفه همگانى نسلها برشمرده و خطابه و بزرگداشت این روز از جانب على - علیه السلام - در همین راستاست.
معصومین و بزرگترین عید اسلامى
امام صادق(ع) از پدران خویش نقل مىكند كه، پیامبر(ص) فرمود: «یوم غدیر خم افضل اعیاد امتى و هو الیوم الذى امرنى الله تعالى ذكره فیه بنصب اخى على ابنابیطالب علما لامتى یهتدون به من بعدى; روز غدیر خم برترین عیدهاى امت من است; و آن روزى است كه خدا مرا به جانشینى على - علیه السلام - دستور داد تا نشانهاى براى امت من باشدو به وسیله او هدایتشوند. (7)
در روایت دیگرى امام صادق(ع) در پاسخ این پرسش كه آیا براى مسلمین عیدى غیر از فطر و قربان هست فرمود: آرى، عیدى است كه بزرگترین و شریفترین عیدهاست و آن روزى است كه امیر مؤمنان به جانشینى پیامبر منصوب شد. (8) علاوه بر این از امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمود: هو عید الله الاكبر و ما بعث الله عز و جل نبیا الا و تعید فى هذا الیوم; روز غدیر خم بزرگترین عید الهى است و خداوند متعال پیامبرى را مبعوث نكرد مگر اینكه این روز را عید گرفت. (9)
با توجه بدین حقایق در دعا و نیایشى كه در این روز ذكر شده است، مىخوانیم: اللهم فكما جعلته عیدك الاكبر... صل على محمد و آل محمد; خدایا، چنانكه این روز را بزرگترین عید خود قرار دادى، بر محمد و آل محمد درود فرست. (10)
اولیاى الهى و معصومین - علیهم السلام - این روز را پاس مىداشتند و برنامههایى براى بزرگداشت آن تدارك مىدیدند، كه دو نمونه از آن را یاد آور مىشویم:
الف) مراسم اطعام از جانب امام مجتبى علیه السلاممرحوم علامه مجلسى(ره) مىنویسد: روز عید غدیر با جمعه مصادف شده بود. امام على - علیه السلام - خطبه جمعه خواند و سپس حضرت با فرزندان و شیعیانش به منزل امام حسن - علیه السلام - جهت اطعامى كه امام حسن برایشان تدارك دیده بود، رفت. (11)
ب) فیاض بنمحمد بنطوسى كه به سال259 هجرى سخن مىگفت مىگوید: در یكى از سالها خدمت امام رضا - علیه السلام - رسیدم، دیدم امام رضا - علیه السلام - دوستان خویش را براى غدا خوردن نگه داشته و به خانههاى آنان نیز طعام، هدیه، لباس و حتى انگشتر و كفش فرستاده است، آن بزرگوار وضعیتخدمتكاران و دوستانش را تغییر داده بودو با وسایلى، غیر از آنچه در روزهاى پیشین بود، از مهمانانش پذیرایى مىكرد. (12)
چرا غدیر، عید است؟
آیات قرآن كریم و گفتار معصومین - علیهم السلام - بیانگر عظمت و جایگاه رفیع امامت در اعتقادات اسلامى است. با نگاهى به آیات غدیر مىتوان بخوبى رمز عید بودن این روز را دریافتبخشى از اشارات قرآن كریم و معصومان در این باره چنین است:
الف) امامت مكمل تبلیغ رسالت الهى است.
به اتفاق شیعیان و به نقل بسیارى ازاهل سنت آیه شریف تبلیغ جهت انتصاب على - علیه السلام - به جانشینى رسول گرامى(ص) نازل شد. این نكته هنگامى بود كه ترس آشوب بود و احتمال تفرقهافكنى از جانب منافقین و افراد سستایمان وجود داشت. وحى الهى به همه این نگرانیها خاتمه داد و با تاكید بر اهمیت موضوع، حفظ رسول گرامى(ص) از توطئهها را نوید داد و فرمود: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك فان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمك من الناس; اى پیامبر، آنچه از خدا بر تو نازل شده به مردم برسان كه اگر نرسانى تبلیغ رسالت و اداى وظیفه نكردهاى و خدا تو را از [آزار] مردمان محفوظ خواهد داشت. (13)
علامه امینى 30 منبع از مدارك اهل سنت را برمىشمارد كه همه آنها این آیه را با معرفى ولایت امیرمؤمنان على - علیه السلام - در ارتباط دانستهاند. جلال الدین سیوطى شافعى در تفسیر در المنثور، تفسیر فخرالدین رازى شافعى در شمار این منابع جاى دارند. (14)
نكتهاى كه از دقت در آیه، با استفاده از جمله «فما بلغت رسالته» مىتوان فهمید این است كه امامت در حدى از منزلت است كه عدم معرفى آن با انجام ندادن وظیفه رسالت مساوى است.
ب) امامت مایه تكمیل دین است
دین مجموعه قوانین الهى است كه براى اجراى آن به فردى كه بتواند با تكیه بر دو عنصر ایمان و آگاهى موجب اجراى آن شود، نیاز دارد. دین كامل دینى است كه این امر را از قبل پیشبینى كرده، براى آن برنامه داشته باشد. از این رو وقتى كفار احساس كردند با فوت عبدالله فرزند پیامبر گرامى(ص) جانشینى براى استمرار راهش وجود ندارد آن بزرگوار را «ابتر» و كارش را ناقص قلمداد كردند. (15)
بعد از انتصاب على(ع)، این آیه نازل مىشود و مىفرماید «الیوم اكملت لكم دینكم» امروز دین شما را كامل كردم. (16) امامت در جهتبیان احكام تكمیلكننده دین است; زیرا به مقتضاى روایتى، كه از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده و پیامبر گرامى فرمود: من شهر علم هستم و على در آن شهر. هر كه خواستار ورود به شهر حكمت استباید از راه على(ع) واردشود. (17)
امامت در جهت اجراى صحیح برنامههاى دینى نیز تكمیلكننده دین است. از این رو پیشوایان پنجگانه اهل سنت مانند مسلم، مالك، بخارى، نسایى و ترمذى مى نویسند: وقتى طارق ابنشهاب، از اهل كتاب، در مجلس خلیفه دوم گفت: اگر آیه «اكمال» در دین ما نازل مىشد آن را عید مىگرفتیم. (18) كسى بر او خرده نگرفت و عمر با سكوت خود آن را مورد قبول قرار داد.
ج) امامت عامل یاس دشمنان اسلام است.
آیه سوم سوره مائده نیز در باره انتصاب على - علیه السلام - در غدیر خم نازل شده است; «الیوم یئس الذین كفروا من دینكم فلا تخشوهم و اخشون» امروز كافران از اینكه به دین شما دستبرد زنند و اختلالى رسانند طمع بریدند پس شما از آنان بیمناك نشوید. (19)
این آیه نشان مىدهد كه روز تكمیل دین و روز یاس و نومیدى دشمنان اسلام یكى است. علامه طباطبایى مىنویسد: صحابه و تابعان و آنها كه بعد از آنان آمدهاند، همگى اتفاق دارند كه این دو آیه مرتبط هستند و هر یك تكمیلكننده معناى دیگرى است. و این نیست مگر بدان سبب كه هر دو با هم نازل شده، یك معنا را مىرسانند. (20)
از آنچه گفته شد نتیجه مىگیریم كه باید این روز را عید شمرد; زیرا خداوند متعال چنان بدان اهمیت داده است كه آن را موجب اكمال دین، تبلیغ رسالت و نومیدى دشمنان اسلام دانسته است تا خود یادى از «ایام الله» باشد و فرموده است: و ذكرهم بایام الله; روزهاى خداوندى را بدانان یادآورى كن. (21)
د) امامت ضامن استمرار وحدت اسلامى است
قرآن كریم، آنجا كه از دعاى حضرت عیسى و درخواست نزول مائده آسمانى سخن به میان مىآورد، از عید بودن آن براى نسلهاى آینده و گذشته یاد مىكند و مىفرماید: «اللهم ربنا انزل علینا مائدة من السماء تكون لنا عیدا لاولنا و آخرنا و آیة منك; پروردگارا، بر ما از آسمان مائدهاى فرست تا این روز براى ما و كسانى كه پس از ما مىآیند عید شود». (22)
چنانكه ملاحظه مىشود حضرت عیسى نزول این مائده و عید شدن آن را براى این مىخواهد كه براى همیشه مایه افتخار و عزت جامعه دینى شود و بتواند حبلالمتین و نقطه وحدت آنان باشد; وحدتى كه یكى از علتهاى بعثت پیامبران شمرده شده است، و راز و حكمت عید شمردن نیز در همین راستاست تا جامعه اسلامى مائده آسمانى امامت و وصایت را پاس دارند و آن را به عنوان نقطه مركزى حل اختلافات خویش بپذیرند و این است رمز كلام باقر العلوم آل محمد (علهیم السلام) كه فرمود «و لم یناد بشىء ما نودى بالولایة یوم الغدیر; در میان احكام اسلامى هیچیك به اندازه ولایت روز غدیر مهم شمرده نشده است». (23)
____________________________________________________
1- بحارالانوار (چاپ ایران)، ج 95، ص 320.
2- همان، ج 95، ص323.
3- حج، 32.
4- الغدیر، ج 1، ص 274.
5- الغدیر، ج 1، ص 271.
6- بحارالانوار، ج 94، ص 118.
7- همان، ص 110.
8- همان، ص 111.
9- همان، ج 95، ص303.
10- همان، ص 320; مفاتیح الجنان، اعمال روز عید غدیر.
11- همان، ج 94، ص 118.
12- همان، ص 112 و ج 95، ص 322.
13- مائده،67.
14- درالمنثور، سیوطى، دارالكتب العلمیة، ج 2، ص457; تفسیر فخررازى، ج 12، ص49.
15- ر.ك تفسیر مجمعالبیان، ج 5، تفسیر سوره كوثر;
16- مائده،3.
17- الغدیر، ج6، ص 61-77.
18- الغدیر، ج 1، ص283.
19- سوره مائده،3.
20- المیزان، ج 5، ص179.
21- دارالكتب العلمیه»
22- ابراهیم، 5.
23- اصول كافى، ج 2، ص 21، بابدعائمالاسلام،حدیث8.
دعـای نـدبـه
کاربر گرامی،ایمیل شما نمایش داده نخواهد شد